Katedra koszalińska
KATEDRA KOSZALIŃSKA, kościół zbudowany w latach 1300-1333, prawdopodobnie z inspiracji cysterek koszalińskich i przy wydatnym wsparciu pielgrzymów nawiedzających sanktuarium Matki Bożej na Górze Chełmskiej. Świątynia nosi wezwanie Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny, stąd często nazywana była kościołem Mariackim (niem. St. Marienkirche). Po reformacji, przeszedł w 1534 roku w ręce protestantów, od 1945 roku ponownie katolicki. Do 1972 roku był kościołem farnym, czyli głównym kościołem miasta, mającym tradycję średniowieczną i zbudowanym w bezpośrednim sąsiedztwie rynku. Z chwilą powołania diecezji koszalińsko-kołobrzeskiej bullą Episcoporum Poloniae Coetus (28 czerwca 1972 roku), stał się katedrą, czyli kościołem biskupa diecezjalnego.
Znawcy architektury określają katedrę, jako budowlę gotycką, murowaną z cegły, trzynawową, bazylikową, orientowaną, z prezbiterium zakończonym trójbocznie. Gotyk to styl w architekturze, pojawiający się w XII wieku i trwający do wieku XVI, związany z rozwijającym się w średniowieczu społeczeństwem religijnym oraz dominującą kulturą rycerską i mieszczańską. Budowle z cegły, umożliwiające tworzenie wielkich, lekkich i strzelistych przesklepień i przestrzeni, zastąpiły wcześniejsze ciężkie i przysadziste romańskie budowle z kamienia – była to w owym czasie prawdziwa rewolucja w budownictwie. Trzynawowa, oznacza, że świątynia ma trzy podłużne nawy (część kościoła przeznaczona dla wiernych, położona między kruchtą a prezbiterium), oddzielone rzędem kolumn. Bazylika, to taki układ wnętrza, gdy nawa główną (środkowa) jest wyższa od naw bocznych i posiada okna ponad ich dachami. Orientowana, oznacza, ze część prezbiterialna, mieszcząca ołtarz główny, jest zwrócona ku wschodowi (łac. oriens – „wschód”), w stronę grobu Chrystusa w Jerozolimie. Prezbiterium, nazywane też „chórem kapłańskim” (prezbiter – ksiądz), przestrzeń kościoła przeznaczona dla duchowieństwa, miejsce gdzie znajduje się ołtarz i tabernakulum, w którym przechowuje się Hostię – Przenajświętszy Sakrament. Często ma kształt półokręgu, wieloboku, w przypadku katedry koszalińskiej jest trójboczne.
Podstawowe wymiary kościoła: zewnętrzna długość obiektu – 56,5 m; zewnętrzna szerokość obiektu – 25,1 m; wysokość wieży – 57,0 m; wysokość nawy głównej – 18,2 m; powierzchnia użytkowa – 1150 m kw. Zwarta i wyniosła budowla szczęśliwie przetrwała wszelkie zawieruchy dziejowe i oparła sią licznym pożarom miasta w latach 1504, 1718, 1760, 1812, 1945. Kilkakrotnie restaurowana, w latach 1585, 1591, 1635, 1751. Między 1842 a 1845 roku poddana gruntownej restauracji; wówczas to usunięto dawny wystrój z czasów przedreformacyjnych. Kościół otrzymał nowy wystrój, polichromię, balkony, emporę organową. Zlikwidowano również liczne kaplice przylegające do północnej ściany świątyni. Świątynia gotycka nabrała cech neogotyckich. Było to zgodne z ówczesnym duchem czasu, naznaczonym narodowo-pruskim romantyzmem, o czym świadczy obecność króla Prus, Fryderyka Wilhelma IV na uroczystości oddania świątyni do użytku po renowacji (1845). Kolejną dużą restaurację kościół przeszedł w latach 1914-15, najwięcej wówczas stracił wygląd zewnętrzny świątyni. W latach 70. XX w. podjęto prace mające przywrócić świątyni jej pierwotny, gotycki charakter. Usunięto neogotyckie empory i ołtarze, skuto tynki odsłaniając ceglane ściany, na specjalnej kratownicy, ustawionej w miejscu dawnego ołtarza, umieszczono usunięte wcześniej rzeźby ze starego ołtarza (gotyckiego pentaptyku). Od tej chwili prace konserwacyjne trwały nieprzerwanie, chociaż przebiegały z różnym nasileniem. Po roku 2000 dokonano m.in. renowacji figur ołtarzowych oraz zegara na wieży. W roku 2008 przystąpiono do renowacji katedry w ramach polsko-norweskiego projektu „Renowacja i konserwacja średniowiecznych Katedr Pomorza Zachodniego”, wspomaganego funduszami miasta.
Tadeusz ROGOWSKI
