Bitwa Warszawska 1920

BITWA WARSZAWSKA 1920 (CUD NAD WISŁĄ) – bitwa stoczona w dniach 12-25 sierpnia 1920 w czasie wojny polsko-bolszewickiej. Uznana za 18. na liście przełomowych bitew w historii świata, zdecydowała o zachowaniu niepodległości przez Polskę i nierozprzestrzenieniu się rewolucji komunistycznej na Europę Zachodnią.

Kluczową rolę odegrał manewr Wojska Polskiego oskrzydlający Armię Czerwoną przeprowadzony przez Naczelnego Wodza Józefa Piłsudskiego, wyprowadzony znad Wieprza 16 sierpnia, przy jednoczesnym związaniu głównych sił bolszewickich na przedpolach Warszawy.

Siły

Armia Czerwona: dwa fronty, czyli grupy armii (Front Zachodni Michaiła Tuchaczewskiego, Front Południowo-Zachodni Aleksandra Jegorowa), złożone z sześciu armii (3, 4, 12, 14, 15, 16), jednej armii jazdy (1 Armia Konna Siemiona Budionnego), jednego korpusu jazdy (3 Korpus Kawalerii Gaika Bżyszkjana-Gaja), jednego oddziału kombinowanego (Grupa Mozyrska) o wartości dywizji.

Wojsko Polskie: trzy fronty (Front Północny Józefa Hallera, Front Środkowy Edwarda Rydza-Śmigłego, Front Południowy Wacława Iwaszkiewicza), złożone z sześciu armii (1, 2, 3, 4, 5, 6 oraz Armia Ukraińskiej Republiki Ludowej). Z tych sił utworzono w krytycznym momencie wojny dwie grupy uderzeniowe podporządkowane bezpośrednio marszałkowi Józefowi Piłsudskiemu, do kontruderzenia znad Wieprza. Wywodziły się one z dwóch armii Frontu Środkowego generała Edwarda Rydza-Śmigłego: Grupa uderzeniowa z 4 Armii Leonarda Skierskiego (14, 16, 21 dywizje piechoty) oraz Grupa uderzeniowa z 3 Armii Zygmunta Zielińskiego (1 i 3 legionowe dywizje piechoty oraz IV Brygada Kawalerii).

Dowódcy

Polska: Józef Piłsudski, Tadeusz Rozwadowski, Edward Rydz-Śmigły, Kazimierz Sosnkowski, Józef Haller, Bolesław Roja, Franciszek Latinik, Władysław Sikorski, Leonard Skierski.

Rosja sowiecka: Lew Trocki, Sergiej Kamieniew, Michaił Tuchaczewski, Siemion Budionny, Gaj Dimitriewicz Gaj, Aleksander Jegorow, Józef Stalin.

Plan bitwy

Plan bitwy powstał 5 i 6 sierpnia 1920 roku. Zdecydowano się na wykonanie niezwykle nęcącej, zarazem jednak bardzo ryzykownej operacji, polegającej na dokonaniu potężnego przeciwuderzenie od południa, znad rzeki Wieprz, w rozciągniętą lewą flankę całego ugrupowania Armii Czerwonej, przebiciu słabej osłony (Grupa Mozyrska), wyjściu na tyły rosyjskie i okrążeniu nadmiernie wysforowanych na zachód najlepszych armii sowieckich. Wcześniej należało wykonać niezwykle skomplikowany i wyjątkowo trudny manewr wycofania dywizji uderzeniowych z frontu, polegający na oderwaniu ich od przeciwnika i przerzuceniu na pozycje wyjściowe do kontrataku, w tajemnicy przed wrogiem. Manewr wykonano w sposób doskonały.

Bitwa

Bitwa warszawska została rozegrana w czterech odsłonach, z których każda stanowiła element spójnej całości (Norman Davies): (1) bój na przedmościu Warszawskim, (2) walki nad Wkrą, (3) manewr znad Wieprza, (4) walki na granicy pruskiej.

(1) Bój na przedmościu Warszawskim – zdobycie Radzymina przez Rosjan i odbicie po ciężkich walkach przez Polaków (15 sierpnia).

(2) Walki nad Wkrą – atak 5 Armii Sikorskiego z Modlina i znad Wkry, rajd na Ciechanów (zdobycie sztabu 4. armii rosyjskiej wraz z radiostacją i szyframi), dostrzeżenie przez dowództwo rosyjskie zagrożenia okrążeniem i decyzja o pospiesznym wycofaniu części sił z zaciskającego się worka.

(3) Manewr znad Wieprza – kontruderzenie polskie, elitarne polskie dywizje legionowe, wielkopolska, pomorska i górska, bez trudu wychodzą na tyły armii rosyjskich, zdobywają artylerię przeznaczoną do oblężenia Warszawy, bez wytchnienia prą ku granicy pruskiej, aby odciąć drogi odwrotu Rosjanom. Ci orientują się wreszcie w zamiarach polskich i zarządzają generalny odwrót, dla części swych sił spóźniony.

(4) Walki na granicy pruskiej – ciężar wojny przesuwa się sprzed Warszawy nad granicę pruską, część wojsk rosyjskich, zwłaszcza 4. armia, ma już odciętą drogę ucieczki na wschód. W tej sytuacji 44 tys. żołnierzy sowieckich przekracza granicę pruską, gdzie zostają internowani.

Decydującym momentem bitwy było przeciwuderzenie znad Wieprza. Norman Davies pisze o rozterkach Piłsudskiego: „Wiedział, ze rozpęta piekło, które może pochłonąć nie tylko nieprzyjaciela, ale i jego samego. Wiedział, że ceną przegranej jest niemal pewne okrążenie, które będzie oznaczać wybór między niewolą, a walką do krwi ostatniej. Musiał wzdragać się na myśl o niewoli, której mogły towarzyszyć wizje spotkania ze szkolnym kolegą Dzierżyńskim czy podróży w kajdanach na bolszewicka paradę w Warszawie.”

Złamanie sowieckich szyfrów

Polska zawdzięcza również zwycięstwo doskonałej pracy wywiadu, nasłuchu radiowego i wojnie w eterze. Prawdopodobnie już w 1919 roku por. Jan Kowalewski dokonał złamania szyfrów rosyjskich, Polacy mieli więc pełne informacje o stanie i zamiarach Armii Czerwonej wprost ze sztabów sowieckich. Zdobyto również w Ciechanowie jedną z radiostacji rosyjskich, dzięki czemu można było po dostrojeniu warszawskiego nadajnika zagłuszać łączność sowiecką ze znacznie odleglejszym dowództwem w Mińsku, uniemożliwiając w ten sposób Rosjanom odbiór rozkazów i koordynację działań.

Straty

Polska – 4500 poległych, 22 000 rannych, 10 000 zaginionych. Rosja sowiecka – 15–25 tys. poległych, rannych lub zaginionych, ok. 65 tys. jeńców, 30-35 tys. internowanych.

„Z pięciu armii [sowieckich], które 4 lipca wyruszyły na zachód, jedna przestała istnieć, dwie zostały zdziesiątkowane, a dwie poważnie pokiereszowane” (Norman Davies).

Opinie

Lord Edgar Vincent D’Abernon (ambasador brytyjski w Polsce, autor książki „Osiemnastą decydującą bitwą w dziejach świata”): „Współczesna historia cywilizacji zna mało wydarzeń posiadających znaczenie większe od bitwy pod Warszawą w roku 1920. Nie zna zaś ani jednego, które by było mniej docenione… Gdyby bitwa pod Warszawą zakończyła się była zwycięstwem bolszewików, nastąpiłby punkt zwrotny w dziejach Europy, nie ulega bowiem wątpliwości, iż upadkiem Warszawy Środkowa Europa stanęłaby otworem dla propagandy komunistycznej i dla sowieckiej inwazji (…). Zadaniem pisarzy politycznych… jest wytłumaczenie europejskiej opinii publicznej, że w roku 1920 Europę zbawiła Polska”.

Generał Louis Faury: „Przed dwustu laty Polska pod murami Wiednia uratowała świat chrześcijański od niebezpieczeństwa tureckiego; nad Wisłą i nad Niemnem szlachetny ten naród oddał ponownie światu cywilizowanemu usługę, którą nie dość oceniono”.

John Frederick Charles Fuller (historyk brytyjski, autor książki „Bitwa pod Warszawą 1920”): „Osłaniając centralną Europę od zarazy marksistowskiej, Bitwa Warszawska cofnęła wskazówki bolszewickiego zegara (…), zatamowała potencjalny wybuch niezadowolenia społecznego na Zachodzie, niwecząc prawie eksperyment bolszewików”.

Lobo3

Źródła: Wikipedia (hasło: Bitwa warszawska 1920), Norman Davies „Orzeł biały, czerwona gwiazda” (White Eagle, Red Star, the Polish-Soviet War, 1919-20).